İnsanlık âleminin yaratılışından beri önemini muhafaza eden değerlerin çoğu evrensel nitelikte olsa da bir kısmı da millî karakter taşır.
İnsanların kendi türüne ve diğer varlıklara karşı davranışlarını sergilemede ve anlamlandırmada rol oynayan unsurların başında olan değerler, kültürün manevi yönünü oluşturur. Bunun için değerler bütün toplum tarafından üretilir ve devamında da ciddi anlamda kabul görür.
Türk milleti çağlar içinde kendine mahsus kültürünü ve kültürel değerlerini oluşturmuş, kalıplaştırmış ve yaşatmaya devam etmektedir.
Aziz Türk milleti için “devlet” en kıymetli değerdir. Millet, devlet uğruna savaşır; gerekirse canını feda eder.
Bağımsızlık için birlik ve dirlik için millet ve devlet sevgisinin göstergesi olan “milli birlik ve bütünlük” temel değerlerimiz arasındadır.
Sahip olduğumuz temel değerler arasında “hürriyet / özgürlük / bağımsızlık” olmazsa olmaz değerlerdendir.
Türklerin en belirgin özelliği, “hür ve müstakil olarak yaşamak, inançları ve bu uğurda verdikleri mücadeleleri tarih boyunca bunu çok sayıda örneklerle gösterir.
Kürşad’ın 40 fedaisiyle Çinlilere açtığı savaş ve yine Millî Mücadele döneminde Şahin Bey’in işgalci Fransız komutana yazdığı mektupta "‘Türk, esir yaşamaz’ diye duymadın mı?” hitabı bizim için çok kıymetlidir.
Türklerde devlet ve millet sevgisi kadar önemli olan bir diğer değer ise “aile birliğine önem” vermektir. Türk kültüründe geçmişten günümüze aile birliği daima ve bugün de Türk milleti için vazgeçilmez değerler arasındadır. Türkler tarafından aile birliğine önem verildiği için aile bireyleri arasında sevgi ve saygı ihmal edilemez sorumluluklardandır.
Yusuf Has Hacib’in 11. yüzyılda yazdığı Kutadgu Bilig’de “Babanı, anneni hoşnut eyle. Onlara hizmet et/ Bu hizmet karşılığı binlerce fayda elde edersin” biçiminde dile getirilmiştir.
İslam dini “Anaya-babaya iyi davranmayı emreder, sakın onlara "öf!" bile deme; onları azarlama, onlara tatlı ve güzel söz söyle” buyurur.
Türk milletinin değerleri içinde “sevgi” değeri önemlidir.
Hayvan sevgisi de önemli bir yer tutar. At ve kurt gibi hayvanlar bizim tarihimizde değerli olmuştur. At, Türk milleti için at, sadık bir dost, zafer kazanılmasında vazgeçilmez bir öge, sahibini ölümden kurtaran en iyi araçtır.
Söz varlığımız içinde deyim ve atasözünde at ve kurt kavramlarının kullanılması boşuna değildir. Osmanlı döneminde leylekler için hastane kurulması, kuşlar için ev yapılması Türk milletinin hayvan sevgisini gösteren diğer kanıtlardır. Ancak bugünkü şeklinde epey sıkıntılar olduğu gerçeğini göz ardı edemeyiz.
Türklerin tarihsel süreçte “temizliğe” büyük önem verdikleri görülmektedir. Eski Uygur yazılarında yer alan ‘keçi sütü ile yıkanırsa’ (eçkü süti birle yunsar), ‘vücudunu temizce yunup, yıkayıp…’ (et özin arıg yunıp), ‘yunup, yıkanıp, temizlensin’ (yunsun, arıtınsun.
Abdest ve gusül Türklerin sahip olduğu temizlik değerini geliştirmiştir. Kutadgu Bilig’de “Tanrı temizliği sever. Temizlik ile insan iyi ad kazanır” şeklinde ifade edilir.
Hayatımızın vaz geçilmez değerlerinden biri olan “doğruluk-dürüstlük”, değerlerin en kıymetlisidir.
Türk tarihinde “doğruluk” ve “dürüstlük” değerlerine zarar verebilecek yalan, hırsızlık ve ihanet gibi fenalıklar büyük suç sayılmıştır.
Kutadgu Bilig’de “Doğrulukla (adalet) gök ayakta durur; yer sabit olduğu için, üzerinde ot ve ekin biter” der. Derin anlamını hissetmek hiç de zor olmasa gerek.
Sahip olduğumuz değerler içinde “adalet”, Türk devlet geleneğinde, devletin iyi yönetilmesi ve halkın refahı için başta hükümdar olmak üzere, diğer devlet adamlarının sahip olması gereken özelliklerden birisidir.
Kutadgu Bilig’de “Sen adaletle Tanrı’nın sevgisini kazanırsın; halka kızıp onlara karşı adaletten ayrılma!” şeklinde ifade edilir.
Türk milletiyle bütünleşen değerlerden bir de “hoşgörü”dür. Türk milleti adalet ve hoşgörü değeri arasındaki dengeyi iyi ayarlayabilmiştir. Böylece insanlara adaletle muamele ederken hoşgörülü davranmayı ihmal etmemiştir.
Sevgi, saygı ve hoşgörünün bir arada işlendiği nice sözlerimiz vardır. Yunus Emre’nin sevgi dolu sözleri ilahi olduğu kadar âşıkâne olduğunu da unutmamak gerek.
Atasözleri, deyimler, ninniler, türküler, destanlar, efsaneler, masallar, hikâyeler ile pek çok şiir ve roman değerleri eğitiminde kıymet taşır.
“Akla nazar değmezmiş; çünkü kimse kimsenin aklını beğenmediği için olsa gerek” derler.
Güzel fikirlere değer vermek, değerlere değer vermek insanlık vazifemizdir.
Devlet, bağımsızlık, sevgi, saygı, hoşgörü, doğruluk, aile birliği, adalet, temizlik ve daha niceleri olmazsa olmaz.
Yazık ki kimi değerlerden uzak kalmaya başlayanların artması endişemizi artırıyor. Para kazanma hırsı fahiş fiyatla satış yapan esnafı, tüccarı, komisyoncuyu ve bilumum sorumluları eşek sudan gelene kadar terbiye edecek bir değer ve değerliler gerek. Bunun için adalet dediğimiz değere biraz daha kıymet vermek zorundayız. Bunu istemek de hakkımızdır.
Sevgi, saygı ve hoş görü yerine terbiyesizliği, nefreti; birlik ve dirlik yerine ihaneti ve bölünmeyi tercih edenleri bertaraf etmenin tek yolu adalettir. Devleti milletiyle bütünleşmiş biçimde bağımsızlığı muhafaza etmek ve geliştirmek her Türk’ün temel sorumluluğudur.
Bilim, dil, edebiyat, kültür, sanat, spor, eğitim, iktisat, ticaret, turizm ve askerî alanda değerlerimizi kaybetmeden refaha, huzura, inkişafa giden yolda ilerlemeliyiz.
Tanrı Dağları'ndan
Muhittin Gümüş
21.02.2025
